Tog nesretnog petka, 19. februara 2021. preplavila je tuga našu regiju, ostali smo bez neponovljivog umjetnika, otišao je pjesnički maestro, čovjek koji je najbolje opisao naše sudbine, očajanja, tuge i veselja. Naše melanholije i slutnje kao da su mu pripadala prvom, kao da je bio filter i lučonoša svih tih emocionalnih kolopleta u koje smo kroz život, nužno upleteni. Umro je Đorđe Balašević, ako pjesnik umrijeti može. Sve udarne vijesti televizijskih programa Srbije, Hrvatske, BiH, Slovenije bavile su se njegovim odlaskom. “Novi Sad je postao glavno mjesto regionalne tuge – ljudi su se okupljali na Trgu slobode. Palili su svijeće pod brončanim nogama Svetozara Miletića”, opisuje Ivan Ivačković u knjizi „Panonski admiral”, “natmurena kakvim ga je vidio Meštrović, odnosno ‘vječito prgavog‘ kakav je ostao u staroj Balaševićevoj baladi ‘Novi sad‘.” Javno se plakalo u isto vrijeme u Sarajevu, Beogradu, Zagrebu, Skopju i Ljubljani – svim gradovima kojima je ravnopravno pripadao ovaj genije. Uz bijele plišane zečeve stajale su poruke: ˝Nema nama jedne strane – BiH” (na latinici i ćirilici), “Dodao si svetu malo boje – čudo naše”, “Sada ti računaj na nas”. Proglašen je dan žalosti u Novom Sadu, zastave su bile na pola koplja, a zgrada Gradske kuće, prvi je put u historiji, pogasila sva svjetla.
Iza njega je ostala supruga Olivera (64), koja mu je bila vječna inspiracija i podrška i njihovo troje odrasle djece – sin Aleksa (29), profesionalni sportaš, Jovana (42), glumica i kćer Jelena (39), rediteljica koja je politički aktivna u Demokratskoj stranci.
Ivan Ivačković, pri opisu tog tužnog dana, u knjizi „Panonski admiral“ koja nudi detaljan uvid u bogato stvaralaštvo idola generacija, detaljno opisuje tu sliku u Novom Sadu: ˝Ribarske barke s bakljama plovile su u njegovu čast, lampioni su puštani prema nebu, kej je bio posut ružmarinom i ružama, a na zidine Petrovaradinske tvrđave projicirana je hologramska slika s jednog od Balaševićevih koncerata: Đole, zanesen glazbom i osjećajima, žmireći, podiže ruku.” Tuga kao i poezija, pjesme su ostale. I on u njima, trajno s nama.
Krenimo kronološki: Đorđe Balašević rođen je 13. maja 1953. godine u Novom Sadu. Gimnaziju je napustio u trećem razredu, pa je ispite polagao izvanredno. Upisao je geografiju, jer, po vlastitom priznanju, na prijemnim ispitima nije bilo matematike. Jedna od neostavarenih želja mu je bila i da postane fudbaler. Ipak, legenda ili njegova pjesnička, sasvim opravdana automitologizacija kaže da je pojava jedne muhe u sobi tada sedamnaestogodišnjeg Balaševića inspirisala da napiše svoju prvu pjesmu “Otkud muva”. Zatim je počeo pisati prepjeve stranih hitova za tada vrlo popularnu emisiju “Muzički klub”, a s prijateljem koji se tek snalazio na gitari, započeo je i zajednički rad. Godine 1977. pristupio je akustičkoj grupi Žetva sa kojom je u oktobru te godine snimio neobavezan tango “U razdeljak te ljubim”. Pjesma je preko noći postigla ogromnu popularnost tako da je singl prodan u 180.000 primjeraka. Za tadašnje, ali i današnje standarde – ogroman uspjeh.
Đorđe Balašević objavio je 16 albuma, uključujući dva s Ranim mrazom, ali njegov lik krasio je samo pet omota. Na jednom od tih pet njegova je karikatura, a na dva mu se vidi samo profil. Samo na naslovnici “Marim ja” gleda u kameru, ali i taj je pogled žmirkav, pospan, upućen je preko lenonica spuštenih na nos. Istoimeni album nije privukao mnogo pozornosti, te je Balašević odlučio da ga neće reklamirati.
Žetva se vrlo brzo počela pretvarati u festivalsku grupu strpanu u orkestralne aranžmane, pa ih početkom 1978. godine Balašević napušta i sa Vericom Todorović osniva bend Rani Mraz. Budući da se nisu rastali kao prijatelji, novu grupu je nazvao inspirišući se sibirskom poslovicom: “Ako se nadaš dobroj žetvi, čuvaj se ranog mraza”. Žetva zatim objavljuje LP “Vreme žetve” i prestaje sa radom.
S pjesmom “Moja prva ljubav” Rani Mraz učestvuje na tada relevantnom festivalu Opatija ´78. Te iste godine izbacuju seriju hit singlova, svjetlosnom brzinom osvajaju tržiste i postižu impresivne tiraže. Balaševićevi emotivni tekstovi i jednostavne melodije, prepoznaje kritika tog doba: ˝donose osvježenje na posustaloj zabavnoj sceni, a predstavljaju i dobru vezu s pop muzikom˝. Uoči snimanja pjesme “Računajte na nas” pridružuju im se bivši članovi grupe Suncokret: Biljana Krstić i Bora Đorđević. Zahvaljujući drugačijem tretmanu revolucije u odnosu na uobičajene soc-realističke pjesme, “Računajte na nas” ubrzo biva promovisana u generacijsku himnu koja se pjeva u svakoj prigodnoj prilici. Bora Đorđević već nakon dva mjeseca napušta grupu svjestan razlike između njega i Balaševića, te formira Riblju Čorbu. Uoči snimanja debi albuma grupu napušta i Verica Todorović. Kasnije će razlike između Balaševića i Đorđevića biti smještene, ne samo u poetske interese nego i u radikalne, političke. Đorđe je ostao predan ljevičarskom, općehumanom pristupu, dok je Bora zaglavio u desničarskim koketažama s kojima je, u najmanju ruku obeshrabrio niz svojih fanova.
Paralelno se počinje razvijati i ljubavna priča s Oliverom koja ima filmske elemente. Upoznali su se u Novom Sadu, Olivera je još bila studentica, a Đorđe je već bio pjevač u usponu. Tad je iza sebe imao dva albuma. Između njih je zaiskrilo tokom snimanja jedne televizijske emisije. Olivera je u emisiju došla kao uspješna gimnastičarka, a Đole kao mladi muzičar s reputacijom zločestog dečka. Đorđe je kasnije govorio da je odmah pomislio da bi je želio oženiti i osnovati porodicu, a od tog prvog susreta su bili nerazdvojni. Jedna od prvih pjesama u kojoj je progovorio o njihovoj ljubavi bila je „Provincijalka”. Olivera je jednom prilikom opisala kako se sve događalo upravo onako kako je to u pjesmi i opisano:” Ja znam da sam za stolom čitala bilješke s predavanja, spremala ispit i gledala često kroz prozor čekajući kada će se pojaviti. Tada mobilnih telefona nije bilo, pa je Đole zviždao pod prozorom. Taj zvižduk i danas koristi kad negdje zalutamo u nekom gradu ili shopping centru. Kada bih čula njegov zvižduk, brzinom svjetlosti bi potrčala kroz hodnik da ga vidim, tako da je ta pjesma to na vrlo lijep način ispričala”.
Krajem sedamdesetih godina Balašević i Biljana Krstić nastupaju po Jugoslaviji, a prati ih grupa Neoplanti za koju Balašević povremeno piše tekstove. Na koncertima, između pjesama, Balašević drži duge monologe na aktualne teme, kao što je susret s fantomskim vozačem “Porschea” na beogradskom trgu Slavija, a neizbježna je i proširena verzija “Snaše na salašu” koja poprima karakter duhovite monodrame. Sa njim se na nekim svirkama pojavljuju pjesnici Mika Antić i Pero Zubac.
Uz muzičku karijeru, Balašević gradi i filmsku, pa tako tokom 1980. godine dok služi JNA u Zagrebu i Požarevcu, glumi u TV seriji “Vojnici”. U to vrijeme Zdravku Ćoliću daje pjesmu “Zbog tebe” i neke tekstove za album Srebrnih krila “Sreo sam ljubav iz prve pjesme”. Krajem godine izlazi album “Odlazi cirkus” i to je posljednja ploča u sastavu Ranog Mraza, a prije samostalne karijere. Ploča donosi seriju hitova koje i dan danas pamtimo: “Priča o Vasi Ladačkom”, “Mirka”, “Menuet”, “Život je more”. Razočaran pratećim elementima scene, Balašević tada najavljuje da će se povući iz medija, da planira redovno objavljivanje ploča, ali bez intervjua i uobičajene gužve.
S glumcem Radom Šerbedžijom, koji je napisao i pjesmu “Bez Balaševića”, Balašević je bio bliski prijatelj. Njih su dvojica ostvarili saradnju i u Balaševićevu filmu, prvijencu “Kao rani mraz”, gdje je glumac igrao ostarjelog Vasu Ladačkog, fikcioni lik koji je obilježio Đoletovu poetiku. Zanimljivo je da je u filmu učestvovala cijela porodica – Đorđe kao reditelj i scenarist, njegova supruga Olivera kao producentica i jedna od glumica, kći Jelena kao asistentica reditelja, a druga kći Jovana i sin Aleksa kao glumci. Film je po žanru ljubavni, prepun dijaloga koji nikoga ne ostavljaju ravnodušnim i koji nose sudbinsku istinu o životu, prijateljstvu, ljubavi, vjeri i smrti. Pjevač ga je opisivao kao “vojvođanski”, a sniman je po knjizi “Kao rani mraz” koja je pisana kao roman u formi filmskog scenarija. Knjiga se naslanja na jednu od najpoznatijih Balaševićevih pjesama – “Priču o Vasi Ladačkom”. Priča je to i o tri prijatelja koje rat na neko vrijeme razdvoji, ali se oni, naravno, na kraju filma opet sastanu.
Album “Pub” iz 1982. označava službeni početak solo karijere s velikim hitovima kao što su: “Boža zvani Pub”, “Pesma o jednom petlu”, “Lepa protina kći”, “Ratnik paorskog srca”, a filmska karijera doživljava svoj vrhunac u megapopularnoj TV seriji “Pop Ćira i pop Špira” gdje tumači šarmantnu ulogu brijača Šace.
Album “Celovečernji The Kid” s pjesmama “Svirajte mi jesen stiže, dunjo moja”, “Neko to od gore vidi sve”, “Blues mutne vode”, “Lunjo”, “Don Francisko Long Play”, te album “003” s hitovima “Slovenska”, “Al‘ se nekad dobro jelo”, “Badnje veče”, “Olivera” uvod su u rasprodane turneje diljem bivše Jugoslavije.
Album “Bezdan” Balašević radi sa ekipom koja će mu ubuduće biti redovna studijska i koncertna podrška. LP producira Đorđe Petrović, a za aranžmane je zadužen klavijaturist Aleksandar Dujin. Tada, prvi put u studiju uspijeva vjerno zabilježiti osjećajnost svojih pjesama a posebno je upečatljiv u temama “Ne lomite mi bagrenje”, “Bezdan”, “Slow motion” i “Ne volim januar”.
Na duplom albumu uživo “U tvojim molitvama – balade” našli su se snimci sa uspješnih koncerata u Zetri, Ledenoj dvorani, Sava centru, Studiju M i Šalati. Uz snažnu podršku publike, Balašević je otpjevao neke od svojih najupečatljivijih balada, a jedina nova pjesma “Samo da rata ne bude”, snimljena je u studiju uz pomoć djece iz sirotišta “Sonja Marinković” i osnovne škole “Đ. Natošević”.
Sličnu muzičku liniju Balašević nastavlja na ploči “Panta rei”. Tako u pjesmi “Soliter” analizira političko-nacionalno stanje u tadašnjoj Jugoslaviji, blues formu razrađuje u “Neki se rode kraj vode” i “Nemam ništa s tim”, lična preispitivanja u “Starim” i “Jednom su sadili lipu”, a odgovor na “Računajte na nas” i svoje aktualno viđenje druga Maršala formulira u pjesmi “Requiem”.
LP “Tri posleratna druga” koji je dobio podnaslov “Muzika iz istoimenog romana” snimaju 1989. godine Dujin, basist Aleksandar Kravić i muzičari iz Rijeke, gitarist Elvis Stanić (ex Linija 32, Denis & Denis, Dr Doktor) i bubnjar Tonči Grabušić. Na toj ploči Balašević se pozabavio karikiranom rap formom u “Sugar rap”, etno zvukom u “Devojka sa čardaš nogama”, a ponudio je svoje duboko emotivne iskaze u “Kad odem”, “D-moll”, “Ćaletova pesma”, “Saputnik”, “O bože”.
Album “Marim ja” iz 1991. donosi niz novih hitova – “Divlji badem”, “Ringišpil” i mnoge druge. Početkom rata Stanić i Grabušić prekidaju saradnju s Balaševićem i 1991. godine pokreću jazz rock sastav Elvis Stanić Group. Ratne godine Balašević provodi skriven od javnosti i mobilizacije budući da vojne vlasti pokazuju veliku volju poslati ga na front, tako da za Novu 1992. godinu iz sasvim razumljivih razloga ne dolazi na zakazani koncert u Sava centar.
Album “Jedan od onih života” snima krajem 1993. godine sa stalnim saradnicima: Aleksandar Dujin (klavir), Dušan Bezuha (gitara), Đorđe Petrović (klavijature), Aleksandar Kravić (bas), Josip Kovač (saksofon) i Dragoljub Đuričić (bubnjevi). Album donosi optimistični hit “Ja luzer?”, ali i pjesme inspirisane ratnim tragedijama u Vukovaru “Čovek sa mesecom u očima ” i “Krivi smo mi”. U isto vrijeme objavljen je i album “Najveći hitovi” na kojem su pjesme iz perioda od 1986. godine i sam Balašević ih je odabrao za kompilaciju. U to vrijeme njegovi koncerti postaju prava javna čistilišta, budući da govori vrlo oštre, ali duhovite priče sa jasnim opozicijskim stavovima.
Poslije duže pauze album “Na posletku” objavljuje početkom 1996. godine. Nove pjesme “Regruteska”, “Namćor”, “Drvena pesma”, “Dođoška” snimljene su, uglavnom, na akustičnim instrumentima uz učestvovanje gudača “Svetog Đorđa”, a upotrebljeni su fagot, oboa, truba i violina koje vjerno dočaravaju atmosferu Balaševićevih stihova.
Pjesma “Sloboda ne” koju je snimio još u jesen 1992. godine, prvi put je službeno objavljena na kompilacijskom disku “Nas slušaju svi, mi ne slušamo nikoga!” izdanog povodom građanskog protesta u Srbiji koji se odvijao zime 1996/97. godine. U Sloveniji je objavljen album uživo “Da l‘ je sve bilo samo fol?” snimljen na koncertu održanom 6. decembra 1996. godine u Mariboru.
S obzirom na ratne okolnosti i nepovoljno stanje u matičnoj mu zemlji, njegov društveno – umjetnički angažman postaje sve direktniji. Album “Devedesete”iz 2000.godine inspirisan je događajima u Srbiji krajem 1990-ih. Mnoge od pjesama imaju političku konotaciju s obzirom na situaciju koja je vladala u Srbiji u to vrijeme. To je Balaševićem politički najobojeniji album. Pjesmom “Legenda o Gedi Gluperdi”, Balašević se otvoreno ruga Slobodanu Miloševiću, dok u pjesmi “Plava Balada” kritikuje policajace koji su branili korumpirani sistem konfrontirajući se sa demonstrantima. Sa gađenjem se osvrnuo na devedesete u pjesmi “Devedesete”, prema kojem je album i dobio naziv, upoređujući ih sa boljim prošlim vremenima. O mladim demonstrantima pjeva u pjesmi koja je postala svojevrsna himna “Živeti slobodno” i posvećuje je građanskom pokretu mladih Otpor!. Ovaj album jasno ocrtava atmosferu u Srbiji u godinama kada je Slobodan Milošević izgubio vlast.. Značajnije pjesme s tog albuma su istoimena pjesma “Devedesete”, “Nedostaje mi naša ljubav”, “Sevdalinka”, “Živeti slobodno” i “Balkanski tango”.
Srećom po zaklete romantike, ubrzo je objavio album”Dnevnik starog momka” koji je zamišljen kao ispovijest “starog momka”, s 12 pjesama koje nose ženska imena. Početna slova spjesama daju jasnu poruku: “Olja je najbolja”. Balašević se vraća svom matičnom motivu – ljubavi, ali i načinje novu temu u pjesmi “Branislava”. Naime, donosi nam priču o narkomaniji i svoju jasnu osudu toga zla.
Balašević je tokom impresivne muzičke karijere objavio i 11 knjiga od kojih se posebno ističe pjesmarica “Računajte na nas”, roman “Tri posleratna druga” (1991.), knjiga novinskih komentara “I život ide dalje (sve dalje odavde…)” (1993.) i knjigu “Dodir svile” (1996.) u kojoj je izbor tekstova s ploča. Roman “Jedan od onih života” (1997.) bavi se periodom od 1. do 15. studenog ratne 1991. godine.
Prošle godine je u Puli postavljena klupa u spomen na Đorđa Balaševića.