Grad u srcu Bosne i Hercegovine, u kojem je stolovalo 77 vezira i koji je među prvima u našoj regiji imao struju, prema pisanim dokumentima, postoji duže od 500 godina. Najveći bosanskohercegovački gazija Husein-kapetan Gradaščević početkom 1831. oslobodio je Travnik, a u julu iste godine pobijedio sultanovu vojsku kod Lipljana (Kosovo) i proglasio se bosanskim vezirom, pa, iako je njegovo stolovanje trajalo samo godinu, historija je zabilježila da je to bio period bosanske autonomije, a Travnik glavni grad slobodne Bosne.
Niko nikad u Travniku nije ni pomislio da je to varoš stvorena za običan život i svagdašnje događaje. To je, ustvari, jedna tijesna i duboka rasjeklina koju su naraštaji s vremenom izgradili i obradili, jedan utvrđen prolaz u kom su se ljudi zadržali da žive stalno, prilagođavajući kroz stoljeća sebe njemu i njega sebi… I zaista, jednog dana će i u ove krajeve morati doći sloboda, ali davno je rečeno da slobodu nije dovoljno steći, već je mnogo važnije postati dostojan slobode – ovako o svom rodnom Travniku u romanu „Travnička hronika“ piše naš književnik i nobelovac Ivo Andrić, koji je rođen prije tačno 130 godina, 9. oktobra 1892. godine, u mahali Zenjak u centru Travnika, gdje je njegova rodna kuća, koja je danas pretvorena u Muzej Rodna kuća Ive Andrića. A čuveni putopisac Evlija Čelebi opisao ga je kao „grad s hiljadu vrela“.
Travnik, grad u srcu Bosne i Hercegovine, u kojem je stolovalo 77 vezira i koji je među prvima u našoj regiji imao struju, prema pisanim dokumentima, postoji duže od 500 godina. Prvi se put spominje 1463. godine u Trogirskom izvještaju, koji se danas čuva u Muzeju u Zadru, u kojem se navodi da su Turci zauzeli Travnik te da je u podnožju grada već postojalo manje predgrađe s trgom.
Bosanski kraljevi su u 15. vijeku izgradili današnji Stari grad u Travniku, odnosno tvrđavu koja je bila vojni objekt s prvenstvenom namjenom da zaštiti kraljevski grad Jajce. A krajem 17. vijeka, nakon što je Eugen Savojski, 1697. godine, spalio Sarajevo, bosanski vezir Halil-paša Ćoso prenio je vezirsku stolicu u Travnik, pa je od 1699. godine, uz dva manja prekida, u narednih 150 godina, do 1850. godine, Travnik bio sjedište Bosanskog pašaluka.
150 godina prijestonica Bosne
Za tih 150 godina u Travniku su veziri, a naročito Mehmed-paša Kukavica, Elči Ibrahim-paša, Muhsin Zade Abdulah-paša, zavještali svoja bogatstva za izgradnju sakralnih i svjetovnih, odnosno prvih javnih objekata, između ostalih, 14 džamija i dvije sahat-kule, brojna turbeta, sunčani sat, medrese, bezistan, česme… obilježja po kojima se Travnik i danas naziva vezirski grad.
Najveći bosanskohercegovački gazija Husein-kapetan Gradaščević početkom 1831. oslobodio je Travnik, a u julu iste godine pobijedio sultanovu vojsku kod Lipljana (Kosovo) i proglasio se bosanskim vezirom, pa, iako je njegovo stolovanje trajalo samo godinu, historija je zabilježila da je to bio period bosanske autonomije, a Travnik glavni grad slobodne Bosne.
Početkom 19. vijeka u Travniku se otvaraju prvi konzulati (Francuske i Austrije) i on postaje diplomatsko sjedište Bosne. Konzulska vremena su i podnaslov Andrićevog romana “Travnička hronika”, u kojem je opisan period grada-prijestolnice kada Napoleon Bonaparta, 1807. godine, šalje prvog i jedinog francuskog konzula Pierra Davida da uspostavi Francuski generalni konzulat. Godinu potom i Austro-Ugarska otvara svoj generalni konzulat. Prva dvojica austrijskih konzula, von Miteser i von Paulic, uz francuskog konzula Davida, ostat će ovjekovječeni i poznati u svijetu kao likovi čuvenog Andrićevog romana.
Prvi dobio struju
Nakon Berlinskog kongresa 1878., Bosna biva dodijeljena Austro-Ugarskoj monarhiji, te tursku posadu u Travničkoj tvrđavi zamjenjuju austrougarski vojnici pod komandom vojvode Wirtenberga.
Uz naziv Bosna Monarhija dodaje i Hercegovina, a, osim industrijalizacije, donosi dah srednjoevropske arhitekture, muzike, običaja i jezika. Na području Travnika gradi željezničku prugu, industrijske pogone, fabriku duhana (1893), fabriku šibica (1901), hidroelektranu (1906), a zahvaljujući Austro-Ugarskoj Travnik prvi u našoj regiji dobija električnu energiju.
Kasnije, u vrijeme Kraljevine Jugoslavije izgled grada se nije bitnije mijenjao, a u periodu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, uz urbanizaciju i razvoj industrije, fokus je bio na razvoju avangardnog izraza u pozorištu i muzici.
Danas je Travnik administrativno središte Srednjobosanskog kantona. Osim Muzeja Rodna kuća Ive Andrića, treba spomenuti i Zavičajni muzej u Travniku, te, naravno, Stari grad, koji su nezaobilazane turističke destinacije. Jedini je grad u Bosni i Hercegovini koji ima dvije sahat-kule i najveći broj turbeta. Travničani se ponose i jednim od najljepših mjesta u gradu – Plavom vodom, prekrasnim ambijentom koji pruža potok Šumeće, a iznad kojeg se, na vrhu brda Bukovica, nalaze ilirski tumulusi i gradine. Zbog tih vidljivih tragova prošlosti i historijskih perioda, civilizacija i kultura koje su se ispreplitale u Bosni i Hercegovini, Travnik se s pravom naziva muzejem širom otvorenih dveri.
Travnička tvrđava
Na mjestu Travničke tvrđave, prema istraživanjima brojnih arheologa i historičara, postojalo je neolitsko naselje. Tvrđava je izgrađena u prvoj polovini 15. vijeka za vrijeme bosanskog kralja Ostoje ili kralja Tvrtka II Kotromanića, a bila je vojni objekt s prvenstvenom namjenom da zaštiti kraljevski grad Jajce. Smatra se jednom od najbolje očuvanih tvrđava u BiH. Za razliku od većine drugih srednjovjekovnih utvrđenja, Stari grad Travnik se dobro očuvao zahvaljujući činjenici da su ga Osmanlije nakon osvajanja naselile i nastavile razvijati naselje u njegovom podnožju.
